بسم اللّه‌ الرحمن الرحيم شهادت در راه هدف از اينكه راجع به اين مصيبت بزرگ كه به ما و به ملت ما ـ بلكه به ملت اسلام ـ وارد شد، شما حامل تسليت از طرف رئيس و دولت و شَعْب ¹

هستيد، تشكر مى‌كنم. لكن ما در راه اسلام بايد از اين شهدا بدهيم. اسلام از روز اول كه ظهور پيدا كرد، با شهادت، اين دين حنيف را ترويج كرد. اسلام شهداى بزرگ داشته است و مفتخر است به اينكه در راه خدا و در راه هدف، شهداى بزرگ داده است. ما هم مفتخريم به اينكه در راه اسلام و در راه هدفمان شهيد بدهيم؛ و اين آخرْ شهيد ما نيست. ما باز شهدايى ممكن است بدهيم؛ و براى ما زندگى اين دنيا مطرح نيست. مطرح هدف است و در راه هدف كوشش مى‌كنيم؛ و هرچه پيش بيايد چون براى هدف است از او استقبال مى‌كنيم. [مترجم: در مرحلۀ دوم، ايشان تأييدات دولت و ملت خودشان را از شما اعلان كردند.] و اما راجع به تأييد از اين نهضت. البته همۀ مسلمين در اين نهضت شركت داشتند و اين نهضتى بود كه براى هدف اسلامى بود، نه فقط براى ايران؛ منتها نقطۀ ابتدا از ايران است و همۀ مسلمين در اين هدف شريك هستند. و نهضت براى اقامۀ عدل است كه بايد بگويم همۀ بشر در آن شركت دارند؛ و چون براى اقامۀ اسلام است همۀ مسلمين در آن شركت دارند. بنابراين لازم است كه همۀ مسلمين با هم يكصدا در اين نهضت عظيم اسلامى شركت بكنند و آن معنايى كه در ايران تحقق پيدا كرد ـ كه آن حقيقتْ فداكارى در راه اسلام و وحدت همۀ اقشار ملت براى پيشرفت مقاصد اسلام است ـ اين در همۀ ملتها ان‌شاءاللّه‌ حاصل بشود. و اگر همچو وحدت كلمه‌اى با يك همچو مقصد بزرگى كه اقامۀ عدل است در اين كشورها، در كشورهاى پهناور اسلام پيدا بشود قدرت عظيمى است كه هيچ قدرت و ابرقدرتى در مقابل آن ايستادگى نمى‌تواند بكند. [مترجم: راجع به اينكه شما از دولت فلسطين تأييد كرده‌ايد و خواهان حق آنها هستيد.] و اما راجع به تأييد ما از فلسطين و انزجار ما از اسرائيل؛ اين تازگى ندارد. ما از قريب بيست سال پيش از اين تا حال، راجع به اين مسائل بحث و گفتگو كرديم و دولتهاى عربى را و ساير مسلمين را در اين راه نصيحت كرديم كه راجع به اين مسائل با هم تشريك مساعى بكنند؛ اگر ... دُوَل عربى ـ كه جمعيتهاى زياد و گروههاى زيادى دارند ـ اينها با هم اتفاق داشتند اين مصيبتها براى فلسطين و براى قدس پيش نمى‌آمد. لكن مع‌الأسف دولتهاى عربى به نصايح ما گوش نكردند و با اختلافاتى كه بين خودشان دستهاى اجانب ايجاد كردند توجه نكردند؛ و اين اختلاف الآن هم موجود است و روزافزون مى‌شود. مِن‌جمله اين اختلافى كه به واسطۀ قراردادى كه بين مصر و اسرائيل پيدا شد به دست اجانب، ²

اين اختلافات بين مسلمين و بين دوَل اسلام دامن زد، از باب اينكه رشد سياسى بين اينها نيست، نتوانستند حل مسائل را بكنند و تن در دادند به يك همچو امر بزرگى. يك همچو خيانتى كه دنبال آن اختلاف بين مسلمين و اختلاف بين دوَل اسلامى بيشتر شد، و موجب تأسف شديد ماست. معماى لاينحل و اما راجع به آقاى صدر؛ ³

ما از آن وقت كه نجف بوديم و اين قضيه واقع شد تا وقتى كه پاريس رفتيم و بعد هم به ايران آمديم، دنبال اين قضيه بوديم. آقاى صدر در ايران متولد شده است و ايرانى است، با من سوابق زياد دارد و بعد از اينكه ايرانى است، رفته است به لبنان؛ و ما علاقه داريم، هم به اينكه ايرانى است و هم به اينكه در لبنان رئيس مجلس شيعى بوده است. علاقه داشتيم به اينكه اين معما را حل بكنيم و مكرراً با ليبى اتصال پيدا كرديم. بلكه آقاى قطب‌زاده ⁴

را يك دفعه فرستاديم به ⁵

ليبى دنبال اين مطلب. و بعد هم كه اينجا آمديم، هم سفير ليبى كه آمد پيش من، راجع به اين مسئله صحبت كردم و هم نخست‌وزير ⁶

كه آمد حل اين معما را از ايشان خواستم. و مع‌الأسف تاكنون براى ما اين معما حل نشده است. اميدوارم كه با كوشش دولت ايران و ساير اقشار علاقه‌مند به اسلام، اين معما حل بشود. وحدت جهان اسلام و اما راجع به روابط ما با دولتهاى اسلامى ـ بلكه با همۀ دوَل ـ يك روابطى است؛ اما با همۀ دوَل يك روابط سياسى است كه البته دولت ما با آنها روابط را يا ايجاد مى‌كنند يا تحكيم مى‌كنند؛ و روابط ما با دولتهاى اسلامى هميشه بايد قوى باشد. دولتهاى اسلامى بايد به منزلۀ يك دولت باشند؛ كَاَنَّه يك جامعه هستند، يك پرچم دارند، يك كتاب دارند، يك پيغمبر دارند. اينها هميشه بايد با هم متحد باشند، با هم علاقه‌هاى همه جانبه داشته باشند؛ و اگر ... اين آمال حاصل بشود كه بين دولتهاى اسلامى از همۀ جهات وحدت پيدا بشود، اميد است كه بر مشكلات خودشان غلبه كنند، و يك قدرتى بزرگتر از قدرتهاى ديگر در مقابل ساير قدرتها باشند. و من اخيراً تشكر مى‌كنم از رئيس و دولت و ملت شما؛ و اميدوارم كه همۀ مسلمين به سعادت و سلامت برسند و از شرّ اجانب خلاص شوند. والسلام عليكم و رحمة‌اللّه‌ و بركاته

1. ـ ملت، خلق.
2. ـ اشاره به قرارداد كمپ ديويد.
3. ـ آقاى موسى صدر رهبر شيعيان لبنان در سفر به ليبى به طور مرموزى ناپديد شد.
4. ـ صادق قطب‌زاده.
5. ـ اصل: براى.
6. ـ عبدالسلام جلود، نخست‌وزير ليبى. ر.ك: سخنرانى 4/2/58.